واکاوی روابط ایران و چین؛ از «بُرد، بُرد» تهران و پکن تا باخت غربی‌ها

پایگاه ملت ما: آغاز تعاملات جدی ایران و چین در مسائل اقتصادی به دولت دهم برمی‌گردد. سال 2012 پس از صدور قطعنامه‌های سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و آمریکا تحریم‌های شدیدی علیه ایران وضع کردند، در این شرایط چین به‌عنوان یکی از وارد‌کنندگان اصلی انرژی از ایران، همچنان به واردات نفت از کشورمان ادامه داد که در نتیجه این تدوام همکاری نه‌تنها صادرات نفت ایران کاهش نیافت بلکه درسال 91 -90 ایران رکورد بیشترین میزان فروش نفت طی صد سال اخیر را می‌زند.

بازخوانی تعاملات ایران با چین در ابتدای دهه 90 به‌خوبی نشان می‌دهد این کشور در تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه اقتصاد ایران نه‌تنها همراهی لازم با این کشورها را نداشته بلکه در موارد متعددی با ایران نیز در دور زدن تحریم‌ها ازجمله در حوزه فروش نفت، تبادلات بانکی و سرمایه‌گذاری در کشور همکاری لازم کرده است.

«سند 25» ساله چگونه حاصل شد؟

عُمر دولت دهم پایان یافت و رئیس‌جمهور جدید راهی میدان پاستور شد. دولتِ تدبیر و امید ترجیح داد تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد مذاکرات قرار دهد تا از این طریق بتواند گره‌ای از مشکلات اقتصادی باز کند اما «زهی خیال باطل»؛ توافق برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام حاصل شد اما نه تنها غربی ها به تعهدات خود عمل نکردند بلکه در دوره «ترامپِ تروریست» ایالات متحده هم از این توافق خارج شد!

سال 97 در دوران خروج آمریکا از برجام، دولتمردان سابق بار دیگر خواهان گسترش روابط با بلوک شرق شدند به همین جهت ضروت اجرایی شدن سند 20 ساله بین دو کشور به صورت ویژه در دستور کار قرار گرفت و علی لاریجانی به‌عنوان مجری این توافقنامه انتخاب شد.

اسفند 97 بود که با سفر ظریف و لاریجانی به پکن فصل جدید همکاری ها آغاز شد. در همان مقطع ظریف که ریاست دستگاه دیپلماسی کشورمان را برعهده داست در حساب کاربری خود در توئیتر به نقش لاریجانی در پیگیری قرارداد ایران و چین اشاره کرده و نوشت: «آقای لاریجانی رئیس مجلس را در سفر به پکن برای انجام گفت‌وگوهای مهم با رئیس‌جمهور شیء و رهبران چین درخصوص شراکت جامع راهبردی دو ملت همراهی کردم.»

چند ماه بعد از این سفر نیز پیش‌نویس نهایی برنامه جامع همکاری 25 ساله ایران و چین بعد از 4 سال به تصویب هیئت دولت رسید و بعد از آن پس از چند ماه بررسی و گفت‌وگو پیرامون مفاد این سند راهبردی درنهایت 7 فروردین 1400 به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید.

از یک سو، همکاری های تهران و پکن درقالب سند 25 ساله پیگیری می‌شد و از سوی دیگر، دولت هم در ایران تغییر کرد و با تحول در ساختار اجرایی کشور، علی لاریجانی از مسئولیت پرونده چین را تحوبا داد تا پیگیری فرآیندهای مربوط در اختیار مدیران تازه نفس دولتی‌ها قرار گیرد.

به هرحال با پیروزی سید ابراهیم رئیسی در انتخابات 1400 سیاست خارجی با شعار «سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند» تغییر ریل داد و از آن مقطع تاکنون که دو سال می‌گذرد، همکاری‌های دو کشور با قوت دنبال و پیگیری می‌شود چنانچه رئیس‌جمهور کشورمان 9 مهرماه در پیامی با تبریک روز ملی جمهوری خلق چین به «شی جین پینگ»، ضمن ابراز خرسندی از حرکت رو به پیشرفت برنامه همکاری جامع 25 ساله ایران و چین به‌عنوان چراغ راه آینده همکاری‌های دو کشور، هماهنگی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی فیمابین به‌ویژه در قالب پیوستن جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای و بریکس را عرصه جدیدی برای همکاری دو کشور و پیشبرد چندجانبه‌گرایی دانست.

با توجه به رویکرد جدیدی که از سوی تهران و پکن اتخاذ شده در این گزارش برآن شدیدم تا به بازخوانی روابط میان ایران و چین و میزان اهمیت تعاملات میان دو کشور بپردازیم.

چرا غربی‌ها از سند 25 ساله نگران شدند؟

به هرحال اعلام همکاری های ایران و چین- سند جامع راهبردی 25 ساله- برای غربی ها و ساکنان کاخ سفید سنگین تمام شد، به دلیل آنکه هدف آنها انزوای ایران در حوزه‌های مختلف بود، می‌خواستند با تحریم‌ها و خروج از برجام به تعبیر خود ما را در عرصه دیپلماسی خاک کنند اما با همکاری جدید بین تهران و پکن خواب معاندان و جبهه استکبار تعبیر نشد. بخصوص آنکه در بعد اقتصادی این سند بر پایه تولیدات مشترک برای تامین نیاز بازارهای داخلی و خارجی، همکاری‌های دو جانبه در حوزه انرژی، صنعتی، معدنی و زیست محیطی با اولویت همکاری در بخش زیرساختی، ارتباطی، مخابراتی، علمی، آموزشی و حوزه سلامت استوار است.

همکاری در زمینه تسهیل در روابط مالی و بانکی، تعمیق روابط تجاری بخش خصوصی برای تجارت و همکاری رسانه‌ای، دانشگاهی از دیگر محورهای همکاری این سند است و این تعامل قطعا «پاتکی» به برنامه های آمریکا و غرب در راستای ایران هراسی وفشار حداکثری زد.

توافق ایران-عربستان و نقش چین در منطقه

چین در توافقی که بین ایران و سعودی ها صورت گرفت و منجر به احیا سفارتخانه میان دو کشور شد، نقش واسط را به خوبی ایفا کرد و توانست به عنوان یک بازیگر صحنه گردانی کند. نکته دیگر که در این بند از گزارش حائز اهمیت است اینکه، چین با همه بازیگران منطقه‌ای روابط اقتصادی رو به رشدی دارد و همین موضوع منجر به نفوذ سیاسی پکن در این کشورها نیز شده است.

برخی از تحلیل‌گران سیاست خارجی می‌گویند: «پکن می‌تواند بر خلاف ایالات متحده، به جای سرمایه‌گذاری‌ بر روی شکافها و تبدیل بازی به حاصل جمع صفر، موجب همکاری و تبدیل بازی به حاصل جمع مثبت بین کشورها شود. چین اکنون بدون مداخله‌گری، همان چهره «قدرت ثباتساز» را از خود نشان می‌دهد که آمریکا دهه‌ها با جنگ و مداخله‌گری تلاش داشت از خود به نمایش بگذارد.»

افزایش همکاری ایران و چین در زمینه حفاظت محیط زیست

دولت سیزدهم که وزن تعامل و همکاری با همسایگان را در حوزه سیاست خارجی ضریب بالایی داده تا به امروز با همین رویکرد توانست موفقیت‌هایی را با پیوستن ایران در شانگهای و «بریکس» به دست آورد، از این رو رئیس دولتِ مردمی در این دو سال به کشورهای زیادی سفر کرد تا با نتایجی که به همراه خواهد داشت پازل سیاست خارجی دولتش را تکمیل کند.

در همین راستا بهمن سال گذشته حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی به چین سفر کرد و جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین در پایان سفر رئیس‌جمهور به این کشور، در بیانیه مشترکی ضمن حمایت قاطع از مسائل مربوط به منافع اساسی و حراست از حاکمیت ملی،ضمن توجه ویژه به نگرانی‌های مشترک در مورد تغییرات آب و هوایی، دو طرف توافق کردند همکاری در زمینه حفاظت از محیط زیست، مقابله با آلودگی هوا و مسائلی مانند ریزگردها را ارتقا دهند.

تشکیل کارگروه ویژه توسعه روابط تجاری با چین

نشست و برخواست ها فقط محدود به مسئولان بلند پایه دولتی نشد بلکه بخش خصوصی هم وارد میدان شد و از تشکیل کارویژه توسعه روابط تجاری با چین خبر داد.

رئیس اتاق بازرگانی ایران 4 مهرماه در دیدار با سفیر چین در ایران ضمن اعلام این خبر گفت که کارگروه ویژه توسعه روابط تجاری با چین با هدف فعال‌سازی بیشتر بخش‌های خصوصی دو کشور در سطح هیئت رئیسه اتاق ایران تشکیل شده و در این کارگروه برگزاری رویدادهای مختلفی با موضوع شناسایی و معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و همکاری در حوزه‌های دیجیتال و علم و فناوری را پیش خواهیم برد.

آنچه مرور شد گوشه‌ای از همکاری‌های تهران و پکن بود؛ قرار است به زودی «محمد مخبر» معاون اول رئیس‌جمهور هم در نشست شانگهای که در چین برگزار می‌شود شرکت کند و سفر او بازتاب و پیامد خود را خواهد داشت، از این رو دوباره باید منتظر اخبار جدید در پکن ماند.

انتهای پیام/