مدیر ایسپا توضیح داد؛ چرا انتشار نتایج نظرسنجی‌ها ضرورت دارد؟

به گزارش ملت ما به نقل از ایرنا؛ دو روز مانده به انتخابات ریاست جمهوری و در حالی که انصراف و اتحاد نامزدها می‌تواند تاثیر اساسی بر نتایج انتخابات بگذارد، مدام نظرسنجی های متناقضی منتشر و بعضا تکذیب می‌شود و افکار عمومی حیران نمی دانند به کدام نتیجه اعتماد کنند؟

در حالی که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) مشهورترین مرکز نظرسنجی کشور به شمار می‌رود، ابراهیم شیرعلی، رئیس این مرکز به پرسشهای پژوهشگر ایرنا پاسخ داده است.

چرا در این دوره این قدر نظرسنجی اهمیت یافته و برجسته شده است؟

به طور کلی در ایام انتخابات، زمانی که توجه سیاستمداران و نامزدها به رأی مردم بیشتر است، اقبال به نظرسنجی‌های سیاسی و انتخاباتی بیش از بقیه زمان‌هاست. نظرسنجی از گذشته نیز در دوره‌های مختلف انتخابات ریاست جمهوری و حتی انتخابات مجلس شورای اسلامی برای حاکمیت و مردم اهمیت داشت و در رسانه‌ها به نتایج نظرسنجی‌های انتخاباتی روی خوش نشان داده می‌شد.

این دوره شرایط و رقابت میان نامزدها خاص تر و پیچیده تر شده

در این دوره شرایط و رقابت میان نامزدها خاص تر و پیچیده تر شده است. برگزاری زودهنگام چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، تکثر و تفاوت نسبی در رویکردها و برنامه‌های نامزدهای تایید صلاحیت شده و نیز نزدیک بودن میزان تمایل و اقبال عمومی مردم به 3 نامزد اصلی این دوره یعنی آقایان پزشکیان، قالیباف و جلیلی طبق نتایج نظرسنجی‌ها، بر این پیچیدگی و حساسیت مضاعف دامن زده است. بنابراین در شرایطی که فضای انتخاباتی و رقابتی بین نامزدها سخت و نزدیک است و پیش بینی درخصوص برنده انتخابات این دوره سخت شده، اهمیت نظرسنجی‌ها بیش از پیش برجسته خواهد بود. چون نظرسنجی تنها ابزاری است که می‌تواند تصویر فعلی یک جمعیت بزرگ بیش از 60 میلیون نفری را ارائه دهد.

بسیاری از مراکز معتبر نظرسنجی و افکارسنجی در کشور وابستگی حاکمیتی و دولتی دارند. عدم انتشار یا انتشار قطره چکانی نتایج نیز گاهی ناشی از تصمیم‌ نهادهای بالادست این مراکز است

چرا این میزان حساسیت درباره انتشار نتایج نظرسنجی‌ها وجود دارد؟

ابتدا باید اشاره داشت انتشار عمومی نتایج نظرسنجی‌ها در کشور در دولت‌های مختلف با مشکلات و موانعی همراه بوده و هست و رویکرد دولت‌ها و نوع نگاه حاکم، بر انتشار نظام‌مند نتایج تاثیر داشته است. نکته بعدی همان طور که اشاره داشتم این است، در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری فضای رقابتی بسیار تنگاتنگ و شرایط کمتر پیش بینی پذیر است. این شرایط خاص، از چند جهت انتشار نتایج نظرسنجی‌های اجرا شده در کشور را با حساسیت مواجه کرده است.

نخست اینکه انتشار نتایج نظرسنجی‌ها در این شرایط نزدیک رقابتی با واکنش‌ها و رفتارهای متفاوت از سوی طرفداران و ستادهای نامزدهای ریاست جمهوری همراه است و بسیاری از مراکز موجود افکارسنجی ترجیح می‌دهند از این فضای سیاسی دور بمانند. دوم بسیاری از مراکز معتبر نظرسنجی و افکارسنجی در کشور وابستگی حاکمیتی و دولتی دارند. عدم انتشار یا انتشار قطره چکانی نتایج نظرسنجی‌ها نیز گاهی ناشی از تصمیم‌های نهادهای بالادست این مراکز است. در این میان مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) وابسته به جهاد دانشگاهی تنها مرکز افکارسنجی است که به صورت عمومی نتایج چهار موج نظرسنجی ملی را در این دوره از انتخابات تاکنون به صورت منظم و روندی منتشر کرده است.

این دوره، تفاوت معناداری بین نتایج نظرسنجی‌های انتخاباتی مراکز معتبر وجود ندارد

چرا اختلاف بین نتایج نظرسنجی‌ها وجود دارد؟

بنده با این سوال شما موافق نیستم. به نظرم تفاوت معناداری بین نتایج نظرسنجی‌های انتخاباتی مراکز معتبر در این دوره وجود ندارد. باید اشاره کرد از کدام مراکز افکارسنجی و نظرسنجی درحال صحبت هستیم. به نظرم مشکل این دوره اختلاف بین نتایج مراکز افکارسنجی نیست، بلکه ریشه این مشکل را باید در سیاست‌های نادرست عدم انتشار این مراکز جستجو کرد. تا جایی که بنده مطلع هستم، نتایج نظرسنجی‌های مراکز معتبر همدیگر را تایید می‌کنند و اعداد و آمار تفاوت و اختلاف معناداری از این حیث ندارند. عدم انتشار یا انتشار گزینشی نتایج از جمله عواملی است که به این فضای متکثر و مه آلود فعلی دامن زده و امکان شکل‌گیری فضای گفت و گو را بر اساس عدد و رقم کمرنگ کرده است.

راه مقابله با بی‌اعتبار کردن نظرسنجی‌ها چیست؟ آیا اعلام رسمی نتایج توسط مراکز نظرسنجی معتبر و بیان جزئیات علمی و روش می‌تواند مانع ایجاد حاشیه و نتایج مخدوش شود؟

قبلا نیز اشاره کردم، به نظر می‌رسد درک تقلیل‌گرایانه ای از نظرسنجی‌ها، در میان بعضی از روزنامه‌نگاران، خبرنگاران و اصحاب رسانه وجود دارد. ضروری است این قشر تاثیرگذار در جامعه که وظیفه تولید و انتشار اخبار را بر عهده دارند، با حساسیت و دقت بیشتری با نتایج نظرسنجی‌ها مواجهه داشته باشند. این ضرورت زمانی بیشتر احساس می‌شود که بازار تحقیقات و نظرسنجی‌های زرد و غیرعلمی در فضای مجازی و اپلیکیشن‌های ارتباطی که مبتنی بر نمونه‌گیری غیرعلمی هستند، داغ است.

عدم انتشار یا انتشار گزینشی نتایج، از عواملی است که به فضای متکثر و مه آلود فعلی دامن زده و امکان شکل‌گیری فضای گفت و گو را بر اساس عدد و رقم کمرنگ کرده است

قبل از انتشار نتایج نظرسنجی، مهم است صحت داده‌ها و اطلاعات گردآوری شده و انتشاریافته ارزیابی شود تا تنها نتایج نظرسنجی‌های «علمی»، عمومی و خبری شوند و شبه‌نظرسنجی‌های غیرعلمی از این چرخه کنار گذاشته شوند. توجه به شناسنامه نظرسنجی‌ها در کنار طرح این پرسش‌ها که کدام مرکز افکارسنجی این نظرسنجی را در چه بازه زمانی انجام داده است و افراد نمونه چگونه انتخاب شدند، بسیار مهم و کلیدی است.

مراکز نظرسنجی از بودجه عمومی استفاده می‌کنند، پس نتایج باید در اختیار عموم قرار گیرد

نکته بعدی این است: مراکز نظرسنجی از بودجه عمومی برای اجرای نظرسنجی‌های ملی استفاده می‌کنند، پس نتایج و گزارش‌های نظرسنجی‌ها نیز کالای عمومی تلقی می‌شود و باید با حفظ مصالح نظام، در اختیار عموم قرار گیرد. پس انتشار نظام مند و روندی نتایج نظرسنجی‌های مختلف مراکز معتبر، بسیار اهمیت دارد. چنین فرایندی از تولید، انتشار و نیز رشد مراکز غیرحرفه ای و غیرعلمی که شبه نظرسنجی‌های زرد را تولید و منتشر می‌کنند، جلوگیری خواهد کرد.

نتایج نظرسنجی‌ها چه قدر توان پیش بینی دقیق واقعیت دارند و درصد افراد خودداری کننده از پاسخ چه تاثیری در این میان دارد؟

هیچ نظرسنجی مصون از خطا اجرا نمی‌شود. در فرایند اجرای یک طرح نظرسنجی ده‌ها عامل می‌تواند نتایج را مخدوش کند. مراکز افکارسنجی معتبر سعی می‌کنند تا آن‌جا که ممکن است از خطاها بکاهند، اما گاه شناسایی همه‌ عواملی که در یک نظرسنجی خاص مانع دستیابی به یافته‌های عینی می‌شوند، دشوار است. نکته بعدی این است که نتایج نظرسنجی‌ها با بازه اطمینان گزارش می‌شوند. بازه اطمینان یعنی نتایج یک نظرسنجی با چند درصد خطا یا در چه بازه قابل قبولی به کل جامعه آماری قابل تعمیم است؟ معمولا در علوم اجتماعی و در علم آمار، سقف خطا 5 درصد و سطح اطمینان حداقل 95 درصد است. این حاشیه خطا، بسیار به اندازه نمونه، شیوه نمونه گیری و نوع انتخاب افراد نمونه، سطح تعمیم آن و نرخ مشارکت افراد با پرسشگران بستگی دارد. بنابراین با این ویژگی و مختصاتی که توضیح دادم، باید از نظرسنجی‌ها انتظار مشخص و محدودی درخصوص پیش بینی وقایع و اتفاقات را داشت.

سال‌های گذشته، همکاری مردم با پرسشگران بهتر از زمان حال بود

باید اشاره کنم در سال‌های گذشته، میزان همکاری مردم با پرسشگران در تکمیل پرسشنامه بهتر از زمان حال بوده است. برای مثال در دهه 90 نرخ همکاری بیش از 60 درصد بود. در نظرسنجی‌های انتخاباتی ایسپا در سال 1400 نرخ همکاری شهروندان با پرسشگران بین 50 تا 55 درصد بود. درحالی که نرخ همکاری مردم با پرسشگران در طرح‌های انتخاباتی 1403 ایسپا که به شیوه مصاحبه حضوری اجرا می‌شوند حوالی 45 درصد است. نرخ همکاری مردم با پرسشگران از این جهت اهمیت دارد که فرض این است افرادی که با پرسشگران در پاسخ دهی به پرسشنامه همکاری نمی‌کنند، افرادی هستند که نظرات و دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به گروه مشارکت کننده دارند. بنابراین در ارائه نتایج نظرسنجی‌ها باید به این موارد توجه کرد و اثر عدم همکاری شهروندان با پرسشگران را در ارائه نتایج و تحلیل‌ها تشریح کرد. کوتاه کردن پرسشنامه، استفاده از جملات و سوالات روان و ساده و نیز آموزش پرسشگران در جهت جلب بیشتر مشارکت شهروندان و برقراری ارتباطات موثر از جمله راه حل‌ها برای کاستن از اثرات بالای نرخ عدم همکاری است.

دهه 90 نرخ همکاری بیش از 60 درصد بود. در نظرسنجی‌های انتخاباتی ایسپا در 1400، نرخ همکاری با پرسشگران 50 تا 55 درصد بود. اما در انتخابات 1403 که حضوری اجرا می‌شود، 45 درصد است

نظرسنجی به حاکمیت کمک می‌کند صدای مردم را رسا بشنود

موسسات نظرسنجی کشورمان چه جایگاهی دارند و عملکرد قوی آنها چه کمکی به کشور می‌کند؟

در نگاه کلان، حاکمیتی کارآمد و قوی است که در عین حفظ اقتدار و استقلال خود، بتواند با جامعه تعامل و ارتباطات دوسویه برقرار کند. به بیان دیگر نوع و کیفیت مناسبات بین دولت یا حاکمیت و مردم کلید موفقیت و پیشرفت جوامع است. موسسات و مراکز نظرسنجی وظیفه دارند نگاه و ارزش‌های این دو گروه را به هم نزدیک‌تر سازند و کیفیت مناسبات را بهبود ببخشند. به بیان دیگر، ابزار نظرسنجی به حاکمیت کمک می‌کند تا صدای جامعه و مردم را رسا بشنود و متناسب با این صدا پاسخ شفاف و مناسبی را ارائه دهد. ازاین رو کار ویژه مراکز افکارسنجی این است که فاصله بین مردم و حاکمیت را کمتر کنند. برای اینکه مراکز افکارسنجی بتوانند چنین وظیفه‌ای را به خوبی انجام دهند، لازم است تا استقلال داشته باشند و در مسیر علمی و غیرسیاسی حرکت کنند. حاکمیت و دولت هم وظیفه دارد در این حوزه تسهیلگری و نظارت انجام دهد، نه اینکه خود در حوزه سنجش افکار عمومی طرح اجرا کند و انحصار به وجود آورد.