این طلای تلخ، کویر را بهشت می کند

ملت ما ـ عطیه سادات سیدمحسنی: «تلخ مثل زهر مار»، با طعمی گزنده که تا مغز استخوان می رود اما باورکردنی نیست که این تلخ گزنده، نه تنها خواص درمانی شگفت انگیزی دارد که از غنچه آن ترشی محشری تهیه می شود که در آشپزی کاربردهای فراوانی دارد ، یک افزودنی لذیذ برای غذاهای مدیترانه‌ای.

کاپاریس که در ایران بیشتر با نام «کبر» شناخته می شود، همان تلخ معجزه آفرین است، منبع غنی از ترکیبات فلاونوئیدی نظیر روتین و کوئرستین به علاوه خواص آنتی‌اکسیدانی، سرشار از مواد معدنی مختلف از جمله آهن، مس، کلسیم و سدیم که در درمان برخی از بیماری‌ها موثر است.

این گیاه پرخاصیت از سالیان دور در نقاط وسیعی از کشور وجود داشته و در طب سنتی مورد استفاده قرار می گرفته است با این وجود این گیاه در دهه های اخیر به فراموشی سپرده شده بود اما این روزها مجددا محققان ایرانی به سراغ این گیاه عجیب و غریب رفته اند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر با زهرا رادمنش، مدیر عامل شرکت دانش‌بنیان رویش گستر هورشید- که در زمینه پرورش گیاه کاپاریس فعالیت می کند گفت و گو کرده ایم، اگر شما هم به دنبال کسب وکار خوب و پردرآمدی در زمین های بایر و کم آب هستید این گفتگو راحتما بخوانید.

تولد خانواده کاپاریس

رادمنش درباره نحوه پرورش این گیاه می‌گوید: شرکت ما به صورت انحصاری در زمینه کشت نهال گیاه کاپاریس فعالیت می کند، این گونه گیاهی، بسیار خشکزی و مقاوم به شرایط محیطی همچون گرما، شوری، خشکی و کم آبی است و به صورت بومی، خود رو و کم تراکم در مناطق گسترده ای از کشور رشد می کند.

او ادامه می دهد: رویش این گیاه از محان تا خوزستان، از خوزستان تا سیستان و بلوچستان، از سیستان و بلوچستان تا سرخس و حتی نقاط مرکزی کشور را هم شامل می شود اما این گیاه در نوار شمالی کشور مثل استان مازندران و گیلان که مقدار رطوبت و اسید خاک بالاست رشد نمی کند.

چرا کاپاریس طلاست؟

رادمنش درباره توسعه کشت این گیاه می گوید: کشت این گیاه از سه جنبه حائز اهمیت است؛ نخستین موضوع ، بحث بیابان زدایی و کنترل ریز گردهاست ، نهالی که ما تولید می کنیم فقط به دو ماه آبیاری نیازدارد، آن هم به این صورت که هفته ای دو بار و هر بار حدود دو لیتر آب به هر بوته باید داده شود و پس از گذشت این دوران، این بوته تا آخر عمر نیازی به آبیاری ندارند و با حداقل بارش اراضی، خودش رشد می کنند.بعد از گذشت 2 ماه از زمان آبیاری، گیاه شروع به باردهی می کند بنابراین گیاه کاپاریس، زود بازده هم هست. وقتی این گیاه بالغ می شود، در سال سوم حدود 10 مترمربع روی زمین را می پوشاند بنابراین گزینه بسیار خوبی برای کنترل ریزگرد، بیابان زدایی و ایجاد کمربند سبز است.

او با اشاره به اهمیت دوم کشت گیاه کاپاریس می گوید: علاوه براینکه کاپاریس یک گیاه بیابانی است ، یک گیاه اقتصادی هم هست چراکه محصول آن ارزش صادراتی دارد. هم غنچه و هم عسلی که از مزارع آن تهیه می شود، بازار خوبی در اروپا و کشورهای همسایه از جمله امارات و ترکیه دارد بنابراین این گیاه را میتوان در اراضی مناطق محروم به ویژه زمین هایی که خشک شده یا آب آن شور شده است و اراضی به صورت بایردرآمده کاشت و به سود دهی بالایی رسید،این روزها بحث کارآفرینی روستایی بسیار داغ است ، این گیاه را می توان در اراضی رها روستاها که مردم آن به دلیل بی آبی مجبور به ترک روستا شده اند کاشت و روستاها را احیا کرد و برای روستاییان ایجاد درآمد ثابت کرد.

وی صادرات و ارزآوری را از دیگر موضوعات مورد اهمیت برای کشت کاپاریس می‌داند و می گوید: اکنون به صورت غیرمستقیم بیش از 50 نفر در شرکت ما و در زنجیره تولید و کشت گیاه مشغول به کار شده اند. در سال گذشته به صورت آزمایشی حدود 50 هکتار زمین را زیر کشت بردیم و پیش بینی می شود در سال جاری بیش از 300 هکتار از اراضی کشور تحت کشت گیاه کاپاریس برود و میزان عظیمی از اشتغالزایی در مناطق کم برخودار ایجاد شود.

او می افزاید: قبل از اینکه گیاه به صورت زراعی و اهلی تولید شود، برداشت از عرصه اتفاق می افتاد که به ویژه در منطقه محان رخ می داد و افرادی از کشور ترکیه به صورت قاچاق برداشت را انجام می دادند و این امر باعث در خطر قرار گرفتن انقراض زیستگاه گیاه کاپاریس می شد اما امسال برای اولین بار دو کشور امارات و ترکیه از طریق مبادی قانونی به کشور ما پیشنهاد واردات 400تن غنچه گیاه کاپاریس را داده اند که ما امیدواریم با توسعه کشت ، این مقدار افزایش پیدا کند.

رادمنش درباره استفاده شهروندان از گیاه کاپاریس که در خیابان ها رشد می کند می گوید: این گیاه به هیچ عنوان سمی نیست و بومی کشورما محسوب می شود و حالت تهاجمی ندارد. تمام اندام این گیاه بسیار تلخ است و اگر افراد آن را مزه کنند احساس گزندگی می کنند اما لازم است بدانید که به هیچ عنوان این گیاه سمی نیست.

او درباره کاربرد کاپاریس می گوید: با استفاده از غنچه این گیاه، ترشی خوش طعمی درست می شود، ضمن آنکه ، غنچه آن خاصیت دارویی دارد و در طب سنتی از نادر ترشی هایی است که توصیه به خوردن آن می شود و در درمان کبد چرب، گرفتگی طحال، دیابت نوع دو، التهاباتی مثل رماتیسم بسیار مفید است، حتی شرکت «هیمالیای هندوستان» از آن دارویی برای درمان کبد چرب تولید می کند و پزشکان کشورمان در نسخه های خود برای درمان این بیماران ، آن دارو را تجویز می کنند.

این گیاه 3500 ساله

رادمنش می گوید: این گیاه سابقه بیش از 3500 ساله در ایران دارد. نیاکان ما برای درمان بیماری های متعددی از آن استفاده می کرده اند و حتی از آن، پماد و ضماد تولید می کرده اند و به زخم هایشان می بستند ولی متاسفانه امروزه علی رغم اینکه در بسیاری از نقاط دیده می‌شود مردم به عنوان یک علف هرز با آن برخورد می کنند، در حالیکه این محصول در بازارهای اروپایی بسیار پرطرفدار و گرانبهاست و 500 گرم از این محصول حدود 30 دلار( حدود دو میلیون تومان) قیمت دارد. متاسفانه به این گیاه گران‌بهایی ای که در اختیار ماست ، بی توجهی شده و امیدواریم به جایگاه واقعی خود دست پیدا کند.

او ضمن انتقاد از سازمان منابع طبیعی و سازمان محیط زیست می گوید: این دو سازمان به عنوان متولیان بیابان زدایی می توانند این گیاه را در کنار درختچه های گز کشت کنند اما علی رغم مصوبات و نامه نگاری های انجام شده هیچ اقدامی صورت نگرفته است و تاکنون یک نهال از ما خریداری نکرده اند در حالی که اگر منابع طبیعی زمین در اختیار مردم قرار دهد که در اراضی ملی که هیچ گیاهی رشد نمی کند این گیاه را بکارند ، هم این مناطق احیاء می شود و هم یک کار اقتصادی بزرگ شکل می گیرد.

چه خواصی دارد؟

محمود درگاهی متخصص طب گیاهی درباره خواص کاپاریس می‌گوید: کَبَر همان جوانه‌ی نارس گیاه کاپاریس اسپینوزاست که با نام‌های داغ قارپوزی، هندوانه‌ کوهی و خیاروک با طعم و رایحه‌ی خوب خود به‌عنوان چاشنی یا برای تزیین غذاها کاربرد فراوان دارد و با داشتن ویتامین‌های و مواد معدنی ازجمله ویتامین A و فیبر خواص درمانی فراوانی ازجمله درمان روماتیسم مفصلی و مشکلات پوستی دارد.

او با اشاره به این‌که یک قاشق غذاخوری کبر محتوی تنها دو کالری انرژی است ادامه می دهد: اگر به‌دنبال کاهش کالری دریافتی‌تان هستید، کبر یک گزینه‌ی عالی محسوب می‌شود که علاوه‌بر کالری پایین، محتوی آنتی‌اکسیدان، فیتوکمیکال‌ها و ویتامین‌های موردنیاز برای سلامتی است. هر 100 گرم کبر محتوی پنج گرم کربوهیدرات، چهار دهم گرم قند، سه گرم فیبر، 9 دهم گرم چربی، دو گرم پروتئین، چهار میلی‌گرم ویتامین C، مقدار 138 IU ویتامین A، مقدار 24 و شش دهم میلی‌گرم ویتامین K، مقدار 88 صدم میلی‌گرم ویتامین E، مقدار 652 صدم میلی‌گرم نیاسین، مقدار 139 صدم میلی‌گرم ریبوفلاوین، مقدار یک و هفت دهم میلی‌گرم آهن، 2960 میلی‌گرم سدیم، 40 میلی‌گرم پتاسیم و 96 کیلوژول انرژی است.

خنثی‌سازی اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد!

این متخصص طب گیاهی با اشاره به خاصیت آنتی اکسیدانی این گیاه، می گوید: کاپاریس سرشار از ترکیبات فلاونوئیدی مانند روتین و کوئرستین است که هر دویِ آن‌ها خاصیت آنتی اکسیدانی داشته و اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد را خنثی می‌کنند.

او با اشاره به این‌که بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان و بیماری‌های پوستی ناشی از فعالیت رادیکال‌های آزاد هستند، می افزاید: مطالعات اخیر فاش کرده که کوئرستین خاصیت تسکین‌دهندگی، ضد التهاب، ضدباکتری و ضدسرطانی دارد همچنین کبر سرشار از مواد معدنی مانند آهن، کلسیم، مس و مقادیر بالایی از سدیم است؛ کلسیم در تقویت و استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها مؤثر بوده و مس با برخی پروتئین‌ها ترکیب شده و آنزیم‌هایی به‌وجود می‌آورد که به انجام برخی واکنش‌های بدن کمک می‌کنند.

درگاهی با اشاره به این‌که آهن به عضلات کمک می‌کند تا اکسیژن را ذخیره یا از آن استفاده کنند،می گوید: آهن بخشی از آنزیم‌هایی است که در هضم غذا در بدن نقش دارد علاوه براین این گیاه خوشمزه منبع خوبی از ویتامین‌های K، A، نیاسین و ریبوفلاوین است، ویتامین A به بینایی کمک و دیدن در نور کم را برای ما آسان می‌کند، این ویتامین خطر بروز برخی سرطان‌ها را کاهش داده و در مبارزه با برخی عفونت‌ها به بدن کمک و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند.

درگاهی می افزاید: ویتامین K نقش حیاتی در سلامت استخوان‌ها داشته و خطر تشکیل لخته‌های خونی در بدن را کاهش می‌دهد و نیاسین از بدن در برابر بیماری‌های قلبی ـ عروقی محافظت و به عملکرد شناختی، عصبی و دستگاه گوارش افراد کمک می‌کند. ریبوفلاوین نیز به بدن کمک می‌کند تا غذا را به سوخت تبدیل کند و در تأمین انرژی بدن نقش دارد، همچنین این ویتامین به انجام عملکرد غدد فوق کلیوی کمک و درنتیجه در حفظ سلامت دستگاه عصبی مؤثر است. کبر منبع خوبی از فیبر است که موجب کاهش یبوست می‌شود، یک قاشق غذاخوری کاپاریس محتوی سه دهم گرم فیبر بوده که معادل سه درصد نیاز روزانه‌ بدن است.

درگاهی می گوید: افرادی که در رژیم غذایی خود از مقادیر بالای چربی و گوشت قرمز استفاده می‌کنند، باید بیشتر کبر مصرف کنند، زیرا در اثر مصرف این غذاها برخی مواد مضر در بدن تولید می‌شوند که کاپاریس آن‌ها را نابود می‌کند همچنین کبر به کنترل و درمان دیابت کمک کرده و محتوی مواد شیمیایی‌ است که به کنترل قند خون کمک می‌کنند، البته اگر از داروهای کاهنده‌ قند خون استفاده می‌کنید، کاپاریس را در مقادیر بالا مصرف نکنید، زیرا ممکن است موجب کاهش بیش‌ازحد قند خون شوند.

او می افزاید: از کبر در تسکین گرفتگی سینه، کاهش خشکی پوست، درمان مشکلات پوستی و کمک به رویش مو استفاده می‌شود.

کاپاریس برای این افراد ممنوع

این متخصص طب گیاهی با اشاره به عوارض جانبی گیاه کبر، می گوید: اگر می‌خواهید رژیم غذایی کم سدیمی داشته باشید، باید از مصرف کاپاریس خودداری کنید، زیرا کاپاریس منبع سرشار از سدیم است، اگر فشار خون بالا دارید، باید از مصرف کبر خودداری کنید. یکی دیگر از عوارض جانبی مصرف زیاد کبر افزایش خطر پوکی استخوان است، زیرا سدیم با کاهش تراکم استخوان می‌تواند باعث ضعف آن بشود.