سد قیزقلعه سی، یک تیر و چند نشان

ملت ما/ زهرا اکرا بخشی : پس از سال ها تلاش بی وقفه مهندسین و متخصصان ایرانی، سد قیزقعله سی که بزرگترین طرح آبی مرزی شمال غرب کشور لقب گرفته است، امروز با حضور آیت الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان و الهام علی اف، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان افتتاح شد. این سد بر اساس توافقنامه همکاری مشترک در زمینه ادامه ساخت و بهره برداری مشترک از سدها و نیروگاه‌های خداآفرین و قیزقلعه سی که حدود 9 سال قبل امضا و در سال 1395 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، ساخته و امروز در حضور روسای جمهور هر دو کشور افتتاح شد و به بهره برداری رسید. اما ویژگی های این سد چیست و افتتاح آن چه دستاوردهایی را به همراه خواهد داشت؟

90012002024-05-19T12:29:55+03:30https://media.mellatema.com/Image/2024/05/202405105259893954_Orig.jpghttps://media.mellatema.com/Image/2024/05/202405105259893954_Thum.jpg

قیزقلعه‌سی کجاست؟

سد «قیزقلعه‌سی» به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های آبی کشورمان، در شمالی‌ترین مرزهای ایران با کشور جمهوری آذربایجان بر روی رودخانه مرزی ارس ساخته شده است. این سد در 220 کیلومتری شهر تبریز واقع شده که به دست مهندسان ایرانی باز طراحی و اجرا شده است.

ویژگی های منحصربفرد

سد «قیزقلعه‌سی» که در فاصله 12 کیلومتری پایین دست سد خدا آفرین واقع شده، از نوع خاکی با هسته رسی با بدنه‌ای به حجم 5.1 میلیون مترمکعب است. طول تاج سد 850 متر و ارتفاع آن 37 متر است. 2 واحد نیروگاهی 40 مگاواتی با ظرفیت تولید 270 گیگاوات ساعت انرژی قابل استحصال سالانه در 2 طرف سد طراحی شده وهمچنین حجم مخزن سد قیز قلعه سی 62 میلیون مترمکعب است و سالانه 2 میلیارد مترمکعب آب را برای ایران و آذربایجان تنظیم می‌کند.

عملیات کم نظیر

ازمهمترین ویژگی های این سد، تکنولوژی به کار رفته در احداث آن است. بتن‌ریزی بالغ بر 500 هزار مترمکعب، 6 میلیون مترمکعب خاکبرداری و سنگبرداری، بیش از 2 میلیون مترمکعب خاک‌ریزی و 42 کیلومتر حفاری تزریق، اجرای دایک و انحراف دو مرحله‌ای مسیر رودخانه به منظور قرارگیری سازه‌های بتنی در بدنه خاکی سد، ویژگی‎‌های منحصر به فردی به این طرح بخشیده که اجرای آن تماماً توسط مهندسان و متخصصان ایرانی و به‌صورت جهادی و شبانه‌روزی انجام گرفته است.

5999002024-05-19T12:29:55+03:30https://media.mellatema.com/Image/2024/05/202405105336661796_Orig.jpghttps://media.mellatema.com/Image/2024/05/202405105336661796_Thum.jpg

سرمایه گذاری 5 هزار میلیارد تومانی

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، میزان سرمایه‌گذاری در اجرای سد قیز قلعه سی را 5 هزار میلیارد تومان اعلام کرده و گفته است: این سرمایه‌گذاری توسط ایران انجام شده که مراحل پرداخت سهم 50 درصدی طرف مقابل در حال توافق و نهایی شدن است.

دستاوردهای ویژه

سد قیز قلعه سی، با تنظیم 2 میلیارد مترمکعب آب سالیانه، بزرگترین و مهمترین پروژه آبی مرزی شمالغرب کشور است که علاوه بر رونق اقتصادی و کشاورزی، توسعه گردشگری منطقه باعث تثبیت حقابه جمهوری اسلامی ایران و حقوق آبی کشور از منابع آب مرزی و تأمین آب شرب شهرها و روستاها از این منبع می شود.

همچنین به گفته حمیدرضا گلگون، نماینده مجری طرح سد قیزقلعه‌سی، استفاده بهینه از منابع آب‌وخاک و حقابه‌های مرزی، تبدیل شیوه‌های سنتی کشاورزی به شیوه‌های مدرن و صنعتی و ساماندهی عشایر با افزایش درآمد خانوارها و جلوگیری از مهاجرت و توسعه فعالیت صنایع جانبی و تبدیلی از دیگر دستاوردهای مهم اجرای این طرح است. همچنین بهره‌برداری از سد قیز قلعه سی علاوه بر تأمین آب شبکه پائین‌دست استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل، موجب بالارفتن کیفیت محصولات کشاورزی، اشتغال‌زایی برای 40 هزار نفر، توسعه صنعت گردشگری و نیز کاهش خطرات جاده‌ای خواهد شد.

راهی برای تقویت دوستی بین دو کشور

علاوه بر همه دستاوردهایی که افتتاح سد قیزقلعه سی برای مردم مرزنشین ایران و جمهوری آذربایجان به همراه خواهد داشت، این سد به گفته عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی طرح‌های ملی صنعت آب کشوردوستی بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را تقویت می‌کند؛ اتفاقی که محمدرضا شهبازبگیان، رئیس انجمن دیپلماسی آب ایران نیز از آن به عنوان به عنوان مدلی برای همکاری میان کشورهای همسایه یاد کرده و می گوید: احداث سد، بر روی رودخانه‌های بین‌المللی با همکاری کشورها موضوع خیلی جدیدی نیست و مدل‌های مختلفی از این نوع همکاری بسته به نوع سرمایه‌گذاری، فیزیوگرافی رودخانه بین المللی و آرایش تقاطع مرزهای هیدرولوژیکی و سیاسی در دنیا وجود دارد، اما به جرأت می‌توان گفت که ساخت سد با همکاری کشورهای همسایه بر روی رودخانه‌های بین‌المللی که مرز دو کشورهمسایه را تشکیل می‌دهند مانند سد دوستی، سد ارس، سد خداآفرین و اخیراً سد قیز قلعه‌سی از توانمندی‌های منحصر بفرد ایران محسوب می‌شود.

به گفته وی، این مدل از پروژه‌های همکاری شامل پیچیدگی‌های فنی، سیاسی، اجتماعی، محیط زیستی، مالی، امنیتی و بین‌المللی فراوانی بوده که ممکن است در نگاه اول درک نشوند و تنها به عنوان یک پروژه نرمال سدسازی به نظر برسند، اما اگر به صورت عمیق به این پروژه‌ها نگاه کنیم مهارت‌های ظریف و مهمی را در لابلای مراحل و زمان‌های مختلف اجرای پروژه درک خواهیم کرد.

رئیس انجمن دیپلماسی آب ایران در این باره می گوید: هرچند در کوتاه مدت نمی‌توان قضاوت دقیقی در مورد عملکرد این پروژه داشت ولی در صورت تأمین پایدار و بلند مدت حقابه ایران طی اجرای این پروژه، مسلماً یک موفقیت عالی در سطح ملی محسوب می‌شود و باید تمهیدات اساسی برای تقویت و پایداری آن و همچنین یک برنامه‌ریزی مؤثر در جهت ثبت و ترویج خرد تخصصی کسب شده از آن برای استفاده در آینده در نظر گرفته شود.

وی همچنین به تأثیر این پروژه در روابط و مناسبات دو کشور ایران و آذربایجان پرداخته و معتقد است: معمولاً تمامی پروژه‌های مشترک سدسازی توسط کشورهای همسایه در حوضه‌های آبریز بین‌المللی در کوتاه مدت موجب تقویت روابط بین کشورها شده و انگیزه برای همکاری‌های سیاسی و بین‌المللی آتی را افزایش می‌دهد.

4807202024-05-19T12:29:55+03:30https://media.mellatema.com/Image/2024/05/202405105183685102_Orig.jpghttps://media.mellatema.com/Image/2024/05/202405105183685102_Thum.jpg

کدام شهرها از قیزقلعه سی بهرمند می شوند

اما به گفته علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو، حالا و با افتتاح سد قیزقلعه سی، شهرهای استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی از آب سد قیزقلعه سی بهره مند می‌شود. از طرفی مهار سیلاب، تأمین آب شرب، کشاورزی، محیط زیست و نیز استفاده از ظرفیت‌های مشترک دو طرف برای توسعه همکاری‌ها از جمله مهم‌ترین اهداف احداث و افتتاح سد قیزقلعه‌سی است.

سابقه چندین ساله همکاری

همکاری مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان فقط به ساخت سد قیزقلعه سی منتهی نمی شود. بلکه به گفته یوسف غفارزاده، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، نخستین تجربه موفق جمهوری اسلامی ایران در اجرای طرح آبی مشترک مرزی، در 53 سال پیش و با احداث سد ارس بر روی رودخانه ارس و به صورت مشترک با کشور جمهوری آذربایجان بود که به یکی از موفق‌ترین طرح‌های مشترک مرزی تبدیل شد.

بعد از آن، 200 کیلومتر جلوتر از سد ارس، سد خداآفرین و 12 کیلومتر پایین‌تر از آن، حالا سد قیزقلعه سی با هدف استفاده از حقابه جمهوری اسلامی ایران از رودخانه مرزی ارس و استفاده بهینه از آب و انرژی ارس احداث شده است.

وی ادامه می دهد: سد قیز قلعه سی براساس پروتکل‌های دو کشور ایران و آذربایجان و به منظور بهره‌برداری مشترک از آب و انرژی این رودخانه احداث شده است. طراحی اولیه سد قیزقلعه سی در سال 1385 توسط کشور آذربایجان انجام شد، اما بازنگری، اصلاح و اجرای کامل سد توسط مهندسان ایرانی صورت گرفته که یک طرح بزرگ و پیچیده است و قدرت و توانمندی و دانش بالای ایران در سدسازی را نشان می‌دهد.

بر اساس این گزارش، سید ابراهیم رئیسی و «الهام علی‌اف» روسای جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان صبح امروز و پس از افتتاح سد قیزقلعه سی، با حضور در محل احداث سد از بخش‌های مختلف آن دیدن کردند.

روسای جمهور دو کشور همچنین با توضیحات دست‌اندرکاران اجرای این پروژه از جزئیات احداث و مزایای بهره‌برداری از آن مطلع شدند.