چرا آفریقا برای دولت سیزدهم مهم است؟

این چند سطر بخشی از ویژگی های شگفت انگیز آفریقاست، قاره ای که این روزها به شدت مورد توجه دولتمردان ایرانی قرار گرفته است و خصوصا در روزهای گذشته همزمان با دومین اجلاس بین المللی ایران و آفریقا، دیدارهای صمیمانه زیادی بین مسئولان این کشورها و رئیس جمهور و معاون اول رئیس جمهور ایران صورت گرفته است ، اما چرا دولت سیزدهم تا این حد برای این قاره اهمیت قائل است؟

فرصت آماده، روابط انسانی ودوستانه

ایرانی ها اصطلاح بسیار جالبی دارند، « هلو برو تو گلو» ، یعنی یک فرصت آماده ودلپذیر که با اندک تلاشی می شود به دستش آورد، آفریقا برای ما، همان هلو برو توی گلوست.

آفریقا، زادگاه انسان‌هایی است که نه تنها غرب و آمریکا سرزمین آمال و آرزوهایشان نیست، بلکه درد و رنج ناشی ازحضوراستعمارگران را با پوست و گوشت و استخوان چشیده اند و بنابراین دیدشان نسبت به کشورهایی که به آنها با دید انسان‌هایی برابر و شریف نگاه می کنند، بسیار دوستانه است ، ایرانی ها نشان داده اند که در این نگاه به آفریقا از بسیاری از کشورهای دنیا جلوترهستند.

لازم نیست زیاد تحلیل‌های علمی و آماری را گردآوری کرد، تنها کافی است به عکس‌های ملاقات رئیس جمهور ایران و معاون اول رئیس جمهور کشورمان با مقامات آفریقایی در همین دو سه روز اخیر نگاهی بیندازید، سخنرانی ابراهیم رئیسی در اجلاس بین المللی ایران و آفریقا ، دیدار معاون رئیس جمهور زیمبابوه و نخست وزیر بورکینافاسو با دکتر رئیسی و دکتر محمد مخبر - معاون اول رئیس جمهور - تنها بخشی از این دیدارها در هفته گذشته هستند.

فرصت های یک اجلاس بین المللی

در روزهای گذشته ، دومین اجلاس بین المللی ایران و آفریقا در تهران برگزار شده است، اجلاسی که در آن، رئیس جمهور ایران سخنرانی کرد و در آن با بیان اینکه نگاه مسئولان جمهوری اسلامی ایران به آفریقا، با دید استعمارگران متفاوت است و از جایگاهی برابر به آفریقا نگاه می کنند، خواستارهمکاری منصفانه و عملیاتی شدن هر چه سریعتر تفاهمنامه‌های امضاء شده در سال های اخیر با آفریقا شد.

ابراهیم رئیسی با بیان اینکه 10 هزار شرکت دانش‌بنیان ایران ظرفیت خوبی برای رابطه با آفریقاست گفت که در سال گذشته، حجم صادرات این شرکت‌های ایرانی به حدود 2 میلیارد دلار رسیده است که این شرکت های با انگیزه ، از جمله ظرفیت‌های بسیار مناسب برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و روابط تجاری بین ایران و آفریقا هستند.

ایران اکنون به بیش از چهل کشور آفریقایی صادرات مستقیم دارد، غنا ، آفریقای جنوبی ، تانزانیا ، نیجریه و‌موزامبیک پنج مقصد نخست صادرات کالاهای ایرانی در سال 1402 بوده اند و کنیا ، سودان ، لیبی و سومالی در رتبه های بعدی قرار دارند.

آمارها حاکی از آن است که اگر چه در دولت سیزدهم ، ایران در تجارت مستقیم با آفریقا رکورد شکنی کرده و توانسته به صادرات بیش از یک میلیارد دلاری – سالانه - و واردات 93 میلیون دلاری برسد اما با این حال، از کل تجارت این قاره، بازار ایران فقط یک هزارم و از واردات این قاره دوهزارم را به خود اختصاص داده است که اگر بر اساس جمعیت‌مان که یک درصد جمعیت دنیا است بخواهیم محاسبه کنیم این میزان باید 11 میلیارد دلار باشد که 6 میلیارد آن صادرات ماباید می بود .

حتی برخی از کارشناسان مانند سخنگوی کمسیون روابط بین الملل و توسعه تجارت خانه صنعت ، معدن و تجارت ایران معتقدند که اگر بر اساس منابع بسنجیم، این میزان می بایست 8 برابر شود یعنی 48 میلیارد صادرات ( به اندازه کل صادرات غیر نفتی کشور در سال گذشته ) باشد.

البته رسیدن به این اهداف ، به سادگی و با استفاده از غول چراغ جادو ممکن نیست، رسیدن به آنها نیازمند برنامه ریزی دقیق ، ایجاد تسهیلات تجاری ، راه اندازی خطوط منظم حمل و نقل دریایی و هوایی با قیمت پایین ، معرفی ظرفیت های تجاری کشورمان و تسهیل جابجایی پول ، کاهش تعرفه‌های تجاری و گمرکی و دیپلماسی فعال اقتصادی و تجاری است .

چه حوزه هایی می توانیم وارد شویم؟

ایرانی ها با توان فنی ومهندسی بالایی که دارند می توانند در بخش‌های مختلفی چون خدمات فنی- مهندسی ، اورهال کردن پالایشگاه‌ها ، تبدیل نفت به مشتقات ، راه‌اندازی نیروگاه‌های برق ، گاز سوزکردن خودروها - به واسطه گرانی بنزین و گازوییل در این قاره- ، راه‌اندازی پمپ‌های سی ان جی و یا ال پی جی در آفریقا نقشی مهم را برعهده بگیرند و قراردادهای کلانی را منعقد کنند.

از سوی دیگر در حالی که کشورمان با کمبود منابع آبی مواجه شده است، کشاورزان ایرانی می توانند در حوزه کشت فراسرزمینی به دو دلیل وجود آب فراوان و خاک حاصلخیز این قاره نقش آفرینی کنند و در کشوری که هنوز کشاورزی اش سنتی و قدیمی است، با استفاده از تکنولوژی های روز، معجزه کنند و نکته جالب اینکه با وجود روابط اندک بین ایران و آفریقا، در عرصه کشاورزی آفریقایی ها به خوبی از محصولات صنعتی کشاورزی ایرانی اطلاع داشته و به آن اعتماد دارند و برای همین است که تراکتورهای ایرانی در آفریقا مشتریان زیادی دارد و امسال نیز به گفته سید محمد موسوی - معاون صنایع ماشین آلات و تجهیزات پزشکی وزارت صمت- یکی از برنامه‌ها برای صادرات تراکتور که با همکاری سازمان توسعه تجارت ایران طراحی شده است، صادرات تراکتور به شکل تهاتر به کشور‌های آفریقایی و آمریکای جنوبی است و از آنجا گوشت، نهاده دامی و کالا‌های دیگر وارد می‌شود.

همچنین است در زمینه اکتشاف ، استخراج و بهره برداری از معادن پر عیار طلا و فلزات پر ارزش که آفریقایی ها توانایی چندانی در این زمینه ها ندارند ، کارآفرینان ایرانی می توانند وارد شده وبه سودهای بالایی برسند، پروژه‌های عمرانی از جمله سد سازی ، جاده‌سازی و ساخت مسکن ، صنایع دریایی و شیلات ، بهره‌گیری از ظرفیت‌های جنگلی و .... هم که خوراک کارآفرینان، مهندسان، صنعتگران و طراحان ایرانی است.

ما را دوست دارند

با آنکه ایران در زمینه تجارت و صدور فناوری به آفریقا با کشورهایی مانند ترکیه – با تجارت سالانه 19 میلیارد دلاری- فاصله ای بسیار زیاد دارد اما نکته مهم این است که نگاه عمده کشورهای آفریقایی به ایران، نگاه مثبت و مبتنی بر احترام است چون آنها ایرانی‌ها را مردمانی با فرهنگ و صلح جو می شناسند که در قرن های گذشته با مردم این سرزمین منصفانه رفتار کرده‌اند که حاصلش شکل‌گیری جوامع ایرانی تبار در شرق و جنوب شرقی آفریقاست مانند تانزانیا و کنیا و حتی ماداگاسکار – در این کشورها خصوصا« شیرازی ها» را به نیکی و انصاف می شناسند - همچنین است اشتراکات دینی با برخی از کشورهای آفریقا ،با وجود آنکه ایرانی ها قرن ها در آفریقا زندگی و تجارت و حتی سیاست کرده اند اما هیچگاه نگاه استعماری و استثماری به مردم کشورهای آفریقایی نداشته اند بنابراین نگاه مردم آفریقا به ایرانی‌ها مثبت است و همین امر فرصت بزرگی است در افزایش روابط تجاری و اقتصادی که باید از آن بهره لازم را در توسعه روابط و رفع موانع تجاری برد.

چرا تجارت ایران و آفریقا اینقدر کم است؟

عدم شناخت بازار ایران و آفریقا از یکدیگر، از دیگر دلایلی است که با وجود فراهم بودن شرایط باعث شده توسعه مطلوب و موردنظر در سال های اخیر بین دو طرف رقم نخورد. هر کدام از کشورهای آفریقایی بازار متفاوتی از یکدیگر دارند که تجار ایرانی باید با آن آشنا شوند.

توسعه اقتصادی دهه های اخیر این قاره، جمعیت زیاد و جوان آن، آفریقا را به یک بازار اقتصادی مهم در جهان تبدیل کرده است. مصر و آفریقای جنوبی و نیجریه را می‌توان به عنوان اقتصادهای برتر این قاره آفریقا عنوان کرد که روابط چند صد میلیاردی با دنیادارند.

تجار ایرانی باید با آفریقا به خوبیآن آشنا شوند، هر کشوری از آفریقا، بازار محصولات، مزیت‌ها و محدودیت‌های متفاوتی دارند که آگاهی از آنها موجب توسعه روابط تجار دو طرف می‌شود. تجارت کشورهای آفریقایی مذاکرات متفاوتی را می‌طلبد، زیرا هرکدام از کشورها فرهنگ، زبان و تاریخ مختلفی از یکدیگر دارند که اطلاع از آنها برای رسیدن به موقعیت مطلوب لازم است.

یک نمونه - رکوردهای ایرانی در دولت سیزدهم

آفریقای جنوبی ، از مهمترین مقاصد صادرات ایران به قاره آفریقا می باشد که اهمیت دادن دولت سیزدهم به تجارت با آن باعث شده است رکورد عجیبی در روابط اقتصادی با این کشور ثبت شود، در سال 1402صادرات ایران به کشور آفریقای‌جنوبی254 میلیون و 268 هزار دلار بوده است که رشد 570 درصدی نسبت به سال 99 داشته و در مقابل ایران از این کشور 6 میلیون و 445 هزار دلار واردات انجام داده است. آفریقای جنوبی کشوری است با جمعیت نزدیک به 60 میلیون نفر و مساحت 1 میلیون و 221 هزار کیلومتر مربع که در کنار اقیانوس‌های هند و اطلس واقع شده است.

این کشور منابع گسترده معدنی و انواع کانی و الماس را دارا است ، دومین اقتصاد بزرگ را در میان کشورهای این قاره دارد و بزرگ‌ترین صادرکننده طلا در جهان به شمار می‌رود. مجموع ارزش کالاهای صادراتی از مبدا آفریقای جنوبی در سال 2021 میلادی، بالغ بر 124 میلیارد دلار بوده که 34 میلیارد دلار آن مربوط به صادرات طلا و 18 میلیارد دلار سهم صادرات سنگ آهن است.

نیجریه ، بهشت نفتی برای متخصصان

جمهوری فدرال نیجریه نیز یکی دیگر از کشورهای آفریقایی است که باید مورد توجه ایران قرار گیرد، نیجریه کشوری در غرب آفریقا است که پرجمعیت‌ترین کشور قاره آفریقا و هفتمین کشور پرجمعیت جهان محسوب می‌شود از نظرمنابع نفتی دهمین کشور جهان و هشتمین صادرکننده نفت جهان است. تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2017 حدود 375 میلیارد دلار بوده‌است. 95 درصد درآمدهای ارزی نیجریه، از صادرات نفت تأمین می‌شود.

اما سهم تجارت ایران به کشور نیجریه از صادرات به این بازار 52 میلیارد دلاری در سال 1400 تنها 125 میلیون دلار بوده که 121 میلیون دلار از این مبلغ هم سهم صادرات «اوره» بوده است ، از آنجا که عمده محصول صادراتی نیجریه نفت است و ایران خود از این موهبت برخوردار بوده، در سال‌های اخیر واردات ایران از نیجریه نزدیک به صفر یا زیر یک میلیون دلاربوده است، با اینحال لازم به ذکر است که زمینه همکاری بسیار خوبی برای ایران و نیجریه در حوزه نفت و پتروشیمی به خصوص انتقال تکنولوژی و دانش فنی فراهم است.

جمهوری عربی مصر، سنگال، کنیا و ... از دیگر کشورهای آفریقا هستند که ایران می تواند روابط مناسب و در ابعاد میلیاردی با آنها برقرار کند.

دولت سیزدهم در ماه‌های اخیر نشان داده به توسعه روابط با آفریقا علاقه دارد و این را می‌توان از افزایش تقاضای ویزای تجاری و اقتصادی برای سفر به این قاره متوجه شد ، نکته مهم و شاخصی که در رابطه اقتصادی ایران با این قاره وجود دارد آن است که با توجه به معادن فلزات گرانبهایی که در این کشورها وجود دارد تبادل اقتصادی با این کشورها با مشکلات مربوط به انتقال پول روبرو نیست ویا مشکلات کمتری وجود دارد.

اما با این حال، باید فکری به حال سیستم سوئیفت وانتقال پول کرد که همانگونه که مسئولان جمهوری اسلامی ایران عنوان کرده اند استفاده از ارزهای کشورها و عدم استفاده از دلار در این زمینه می توان به کار بیاید، علاوه بر این باید خطوط مستقیم کشتیرانی و سیستم انتقال کالا و بار را تقویت کرد و در کنار آن رسانه های دوطرف، باید کاری سترگ و بزرگ را برای معرفی امکانات ایران و کشورهای آفریقایی به یکدیگر آغاز کنند، دولت سیزدهم قدم اول را برداشته است حالا نوبت بخش خصوصی و سیستم رسانه ای است .