نهم اردیبهشت سالروز تولد دکتر محمد معین، خالق فرهنگ معین است / پدر فرهنگ فارسی
پس از دهخدا، محمد معین را پدر لغت نامه ایران می دانند. یکی از نوابغ بزرگ تاریخ کشور که نقش بزرگی در فرهنگ و زبان فارسی داشت. امروز، نهم اردیبهشت، سالروز تولد خالق فرهنگ معین است و به همین بهانه زندگی او را مرور کرده ایم.
زاده محله زرجوب
 |
انتهای بن‌بست معین‌العلما در محله زرجوب رشت خانه ای است که حالا جز در و دیواری فرسوده چیزی از آن باقی نمانده است؛ محمد معین در روز 9 اردیبهشت 1297 در این خانه به دنیا آمد و آنجا محلی بود که دوران کودکی و نوجوانی اش را گذراند. پدرش شیخ ابوالقاسم، از روحانیان شهر رشت بود. او که فرزند ارشد خانواده بود، در سن شش سالگی مادرش را بر اثر بیماری حصبه از دست داد و پنج روز پس از فوت مادر، پدرش نیز به سبب همین بیماری درگذشت. در آن زمان بیماری حصبه در رشت جان 28000 نفر را گرفت که والدین محمد معین نیز از قربانیان آن بودند. پس از مرگ پدر و مادر، جد پدری اش شیخ محمدتقی معین‌العلما سرپرسی و تربیت وی را به عهده گرفت، تا جایی که محمد معین پیشرفت علمی و معنوی خود را مدیون او می‌دانست.
گذراندن دوره ابتدایی در 2 سال
محمد معین در سال 1304 دورهٔ شش سالهٔ ابتدایی را در دبستان اسلامی رشت در دو سال به پایان رساند. او دوره متوسط اول را در دبیرستان نمره یک رشت طی کرد و پس از آن، برای گذراندن دوره متوسطه دوم راهی تهران رشد. دبیرستان دارالفنون جایی بود که بسیاری از نوابغ کشور در آن تحصیل می کردند و محمد معین دوره متوسط دوم را در این دبیرستان در رشتهٔ ادبی به سرانجام رساند. این در حالی بود که همزمان با تحصیل در دبیرستان، صرف و نحو عربی و بخشی از علوم قدیمه را نزد پدربزرگش و سید مهدی رشت‌آبادی فرا گرفت و به این ترتیب زمانی که موفق به گذراندن دوره متوسط شده، به چند زبان زنده دنیا آشنا بود.
او در سال 1313 در حالی که 16 سال داشت با نوشتن پایان‌نامه‌ای به زبان فرانسه در مورد شاعر فرانسوی «لوکونت دو لیل» در رشتهٔ ادبیات و فلسفه دانشسرای عالی موفق به اخذ مدرک لیسانس شد.
مدیر نوجوان
محمد معین با گذراندن دوره دانشکده افسری، خدمت سربازی را پشت سر گذاشت و در مهرماه سال 1314 و در 17 سالگی به ریاست دانشسرای شبانه‌روزی اهواز رسید. او همزمان از طریق مکاتبه با آموزشگاه روانشناسی بروکسل، روانشناسی عملی و دیگر شعب آن از قبیل خط‌شناسی، قیافه‌شناسی و مغزشناسی را فرا گرفت.
بازگشت به تهران
در سال 1318 بود که محمد معین بعد از چند سال دوری به تهران بازگشت. او در حالی که به معاونت و سپس کفالت اداره دانشسراها در وزارت فرهنگ منصوب شده بود، برای دورهٔ دکترا در ادبیات فارسی در دانشگاه تهران ثبت نام کرد و 17 شهریور سال 1321 و در 24 سالگی از پایان‌نامهٔ دکترای خود با عنوان «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی» دفاع کرد. به این ترتیب به عنوان نخستین دانش‌آموخته دورهٔ دکترای ادبیات فارسی در ایران شناخته شد و از آن پس به سمت دانشیار و سپس به سمت استاد کرسی «تحقیق در متون ادبی» در دانشکده ادبیات برگزیده شد.
ازدواج
 |
دکتر معین در سال 1321 با بانو مهین امیرجاهد دختر امیر جاهد (مدیر سالنامه پارس) ازدواج کرد که ثمره این ازدواج 4 فرزند است. از آغاز سال 1325 شمسی که چاپ لغتنامه دهخدا طبق قانون، در مجلس شورای ملی آغاز شده بود، معین به همکاری علی‌اکبر دهخدا و معاون او برگزیده شد. در سال 1334 و پس از درگذشت دهخدا، بنا بر وصیت او، معین به ریاست امور علمی سازمان لغتنامه منصوب شد. وی این سمت را تا آخرین روزی که دچار سکته شد به عهده داشت.
فرهنگ فارسی معین
 |
فرهنگ فارسی معین معروف به فرهنگ معین یکی از فرهنگ‌های لغت نامدار فارسی است که از سوی دکتر معین تالیف شد. او در پیشگفتار چاپ نخست کتابش تأکید کرده بود که فرهنگ معین وقتی رضایتش را فراهم می‌کند که دستِ‌کم سه بار کاملاً ویرایش شود، اما عمرش برای پایان یکبار این فرهنگ هم کافی نبود و ویرایش نخست در بخش‌های پایانی نیمه‌کاره ماند که پس‌ازآن بدست جعفر شهیدی به‌فرجام رسید و به این ترتیب ویرایش نخست این فرهنگ در سال 1351 و پس از درگذشت محمد معین با کوشش سید جعفر شهیدی انتشار یافت.
این فرهنگ شامل لغات فارسی، لغات و ترکیبات عربی متداول در زبان فارسی، لغات اروپایی که به تدریج در زبان فارسی وارد شده‌اند، در هفت هزار و نهصد پنجاه و شش صفحه و در شش جلد و شامل 3 بخش لغات، ترکیبات خارجی و اعلام آن است:
بخش لغات شامل مواد، املاء، تلفظ، اصل و ریشه، دستور، معانی و مفاهیم، شواهد و امثله، مترادف و متضاد، توضیح، لغات مصوب فرهنگستان
بخش ترکیبات خارجی شامل (مواد املاء، تلفظ، اصل و ریشه، دستور، معانی و شرح اعلام، شواهد، توضیح، تواریخ، نام‌های مصوب فرهنگستان) است.
کما و درگذشت
 |
محمد معین در 9 آذر 1345 پس از بازگشت از ترکیه، در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی، سکته کرد و پنج سال آخر زندگی‌اش را در حالت اغما گذراند. وی را جهت معالجه بیشتر در 14 مرداد 1346 به کانادا منتقل کردند ولی چون بهبودی در وضعیت او مشاهده نشد، در 15 آبان 1346 به ایران بازگردانده شد و در بیمارستان فیروزگر بستری شد. محمد معین در 13 تیر 1350 در همان بیمارستان درگذشت.
پیکر محمد معین پس از تشییع از مسجد فخرالدوله به زادگاهش شهر رشت منتقل و در آرامگاه خانوادگی معین در شهر آستانه اشرفیه به خاک سپرده شد.
آثار محمد معین
از آثار دکتر معین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تألیف:
فرهنگ فارسی
ستاره ناهید یا داستان خرداد و امرداد
یوشت فریان مرزبان نامه (به فارسی و روسی)
یادنامه پورداوود
برگزیده شعر فارسی (دوره طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل بویه)
قاعده‌های جمع در زبان فارسی
مزدیسنا و ادب پارسی (در دو جلد)
برگزیده نثر فارسی (دوره‌های سامانیان و آل بویه)
مفرد و جمع
تحلیل هفت پیکر نظامی
اسم جنس
حافظ شیرین سخن
مجموعه مقالات (در دو جلد)
تصحیح
برهان قاطع (در 5 جلد)
دانشنامه علایی ابن سینا
چهار مقاله نظامی عروضی
جامع الحکمتین ناصر خسرو
شرح قصیده فارسی خواجه ابوالهیثم
مجموعه اشعار دهخدا"، "جوامع اشعار دهخدا
جوامع الحکایات و لوامع الروایات محمد عوفی
عبهرالعاشقین روزبهان بقلی شیرازی
حواشی بر اشعار خاقانی
ترجمه
روانشناسی تربیتی
کتبیبه های پهلوی
خسرو کواتان و ریدک وی
ایران از آغاز تا اسلام
نشان‌ها و افتخارات محمد معین
نشان درجه سوم علمی در سال 1316.
نشان درجه دوم علمی در سال 1321
نشان درجه دوم سپاس در سال 1327.
جایزهٔ Tamhour از طرف Académie des Inscriptions در سال 1321.
نشان عالی «هنر و ادب» از طرف دولت فرانسه در سال 1340
دریافت نشان Order des palmes Academiques از ژنرال دوگل رئیس جمهور فرانسه
نشان لژیون دونور
امتیازات فرهنگی
معین در سالهای 1331 تا 1333 عضو شورای عالی فرهنگ بود.
در کنگره‌های هزاره ابن سینا، هفتصدمین سال خواجه نصیرالدین طوسی، آزادی فرهنگ که در تهران برگزار شد، عضویت داشت و در آن‌ها به ایراد سخنرانی پرداخت.
از سال1324 با پروفسور هانری کربن (خاورشناس فرانسوی) در تصحیح و نقد متون فلسفی و عرفانی فارسی و عربی همکاری داشت. در نتیجه این همکاری، یک سلسله کتب فارسی و عربی از طرف انیستیتوی ایران و فرانسه چاپ و منتشر شده‌است.
در سال 1333 برای کتاب جامع الحکمتین ناصر خسرو که نخستین بار توسط هانری کربن و معین تصحیح و چاپ شده بود، از طرف فرهنگستان کتیبه‌شناسی و زبان‌های باستانی فرانسه Académie des Inscriptions et Belles-Lettres، به دریافت جایزه نایل شد.
در تابستان 1337 بنا به تصویب هیئت وزیران ایران، به عنوان عضو فرهنگستان ایران انتخاب شد. این عضویت مجدداً در پاییز 1340 نیز از طرف هیئت وزیران تمدید شد.
در مهرماه 1337 به عنوان «استاد ممتحن خارجی» دانشگاه پنجاب (پاکستان) برای مطالعه و اظهار نظر در رساله‌های دکترا آن دانشگاه برگزیده شد.
در آذرماه 1338 از نیما یوشیج، پیشوای شعر نو در ایران وصیت‌نامه‌ای به دست آمد که در آن دکتر معین را بدون اینکه دیده باشد، به عنوان وصی تعیین کرده بود تا اشعار وی را بررسی کند و قسمت لازم را انتشار دهد و انتخاب و طبع اشعار نیز تحت نظر وی باشد.[22]
از تاریخ 9 تا 15 شهریور 1345 ریاست کمیسیون ادبیات را در کنگرهٔ جهانی ایران‌شناسان عهده‌دار بود.
ارسال نظر
ارسال نظر