چرا باید کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه را جدی گرفت؟/ الزامات صلح پایدار در قفقاز جنوبی

پایگاه ملت ما: مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه، اواسط سال 1400 اعلام کرده بود: «مذاکراتی در جریان است و احتمالا شاهد ایجاد یک کریدور حمل و نقل مهم با مسیرهای مختلف برای تسهیل تجارت بین کشورهای منطقه و خارج باشیم». این پیوند ترانزیت، یک پله مهم برای تحقق کامل کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه خواهد بود و در جنوب ایران، بندرعباس نقش محوری حمل و نقل دریایی را دارد.

در دو سالی که از عُمر دولت سیزدهم می‌گذرد در نقاط مختلف به‌ویژه در مناطق مرزی کریدورهای غیرفعال، دوباره فعال شده است و از سوی دیگر تکمیل کریدور شمال ـ جنوب نیز ادامه دارد؛ با توجه به خبری که پیش از این از سوی معاون وزیر امور خارجه رسانه‌ای شده بود، ایران راه‌های ترانزیتی جدیدی را نیز برای احداث در دست بررسی دارد. کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه از جمله راه‌های ترانزیتی است که ایران برای ایجاد آن برنامه دارد.

اهمیت کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که کریدور مذکور از چه اهمیت و پتانسیلی برخوردار است و چرا ما برای آن برنامه دارید؟

باید در پاسخ گفت: کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه و کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال ـ جنوب دو طرح راهبردی ترانزیتی هستند که مسیرهای دریایی، زمینی و ریلی آن از ایران عبور می‌کنند. این کریدورها به ایران امکان می‌دهد تا دریای عمان و خلیج فارس را از جنوب، افغانستان و پاکستان را از شرق، آسیای مرکزی را در شمال شرقی و قفقاز را به شمال غربی متصل کند.

این دو کریدور همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را افزایش می‌دهد. در قفقاز جنوبی، ارمنستان تنها کشوری است که عضو اتحادیه اروپا است، از همین رو به‌عنوان کشور واسط بین ایران و این اتحادیه عمل می‌کند که اهمیت کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه را برای ایران نشان می‌دهد. از سوی دیگر کشور آذربایجان نیز به‌عنوان واسط در مسیر کریدور شمال ـ جنوب دسترسی ایران و روسیه را به کریدورهای ترانزیتی میسر می‌کند.

عامل دیگر که ایران را به سمت توسعه کریدور حمل‌و‌نقل و ترانزیتی بین‌المللی خلیج فارس ـ دریای سیاه سوق می‌دهد، کاهش وابستگی خود به ترکیه با ایجاد یک مسیر جایگزین برای تجارت و ترانزیت به اروپا است. به دلیل موقعیت جغرافیایی، محوری و ژئوپلیتیکی ترکیه در حاشیه اتحادیه اروپا، این کشور برای مدت طولانی به عنوان یک گزینه مناسب برای شرکت‌های حمل و نقل ایرانی که با اتحادیه اروپا تجارت می‌کنند، بوده است.

تاکید ارمنستان بر فعال‌سازی کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه

وقتی که وزیر خارجه جمهوری ارمنستان به کشورمان سفر کرده بود، یکی از مباحث مطرح شده بین او و حسین امیرعبداللهیان موضوع فعال سیازی کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه بود. «آرارات میرزویان» دوم مردادماه سال جاری به تهران سفر کرده بود ودر دیدار با همتای ایرانی خود ضمن با اهمیت خواندن رابطه با کشور همسایه، جمهوری اسلامی ایران، به توافقات سال گذشته سران دو کشور در تهران اشاره و بر لزوم اجرایی شدن هرچه سریع‌تر این توافقات تاکید کرد.

چرا قفقاز مهم است؟

نکته دیگر که باید به آن پرداخت، نقش و جایگاه قفقاز است. قفقاز جنوبی اهمیت ژئواستراتژیک ویژه‌ای برای تهران دارد زیرا از طریق ارمنستان و گرجستان دروازه ورود به دریای سیاه و اروپا است، ضمن آنکه ارتباط و تعامل نزدیک‌ با کشورهای قفقاز جنوبی هم اولویت اصلی سیاست خارجی ایران به حساب می‌آید و باور برخی از کارشناسان، فرمت همکاری 3+3 یا شش جانبه موقعیت استراتژیک ایران را تقویت می‌کند چون این کشور در دو کریدور مهم حمل و نقل بین قاره‌ای یعنی؛ کریدور شمال جنوب و کریدور ترانزیتی خلیج فارس ـ دریای سیاه قرار دارد.

به تازگی نیز کشورهای همسایه مانند ترکیه، عراق، امارات و برخی دیگر از کشورهای منطقه تفاهمنامه‌های ایجاد کریدورهای مشترک را امضا کرده‌اند. کریدور حمل‌و‌نقل و ترانزیتی بین‌المللی خلیج فارس ـ دریای سیاه ایجاد یک مسیر جایگزین برای تجارت و ترانزیت به اروپا از طریق ایران است.

از تکمیل شبکه ریلی به ارمنستان تا حضور در سالیانکا

فعالیت‌ها به اینجا ختم نمی شود بلکه برنامه‌ای که ایران در دستور کار قرار داده عبارت است از:

اولا: تکمیل شبکه ریلی خود و اتصال به ارمنستان و گرجستان است. این خط آهن شمال به جنوب از شهر جلفا در استان آذربایجان شرقی ایران آغاز و پس از عبور از منطقه نخجوان به ایروان و تفلیس متصل می‌شود.

ثانیا: دستیابی به اهداف ترانزیتی و افزایش حضور در بندر سالیانکا است. بندر سالیانکا در شمال غربی دریای خزر و از جمله بنادر واقع در استان آستاراخان روسیه که در دهانه رود ولگا قرار دارد هم اکنون تحت مالکیت و راهبری ایران است.

ایران با سرمایه‌گذاری 10 میلیون دلاری در حال بازسازی و افزایش ظرفیت این بندر راهبردی است. بندر سالیانکا در زمان جنگ روسیه و اوکراین، که موجب بسته شدن مسیرهای حمل و نقلی در غرب روسیه و حمل کالا از این منطقه به اروپا شده است، نقشی راهبردی در کریدور شمال ـ جنوب پیدا کرده است.

با رونق کریدور شمال ـ جنوب و افزایش تمایل روسیه به عبور کالا از مسیر کریدور باید در انتظار افزایش عملکرد بندر سالیانکا هم باشیم. همچنین توسعه بندر چابهار در جنوب کشور، بخش دیگری از برنامه تکمیل کریدور شمال ـ جنوب است. بندر چابهار می‌تواند به‌عنوان یک نقطه مهم و استراتژیک و در راستای کریدور ترانزیتی شمال ـ جنوب در یک شبکه حمل‌ونقل چندوجهی جریان کالا و مسافر بین ایران، هند، افغانستان، کشورهای منطقه و آسیای میانه فعالیت کند.

نتیجه گیری...

به هرحال می‌توان نتیجه‌گیری کرد که پروژه‌های زیرساختی مشترک مانند کریدورهای شمال ـ جنوب و خلیج فارس دریای سیاه می‌توانند به تقویت ثبات منطقه‌ای بیشتر و صلح پایدار در قفقاز جنوبی کمک کنند. همچنین ساخت این کریدورها علاوه بر افزایش نقش ترانزیتی ایران میان آسیا و اروپا، تضمین کننده منافع ایران در قفقاز است. از همین رو کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه به عنوان فرصت مهم و راهبردی برای تهران محسوب می‌شود و باید در ساخت آن سرعت کافی به خرج داد.

گزارش از: سید مهدی حسینی

انتهای پیام