ایران و چین؛ پیوند سنتی و پایدار دیرینه دو کشور

ملت ما - سیدمصطفی میرزاباقری برزی :محمد مخبر معاون اول رئیس‌جمهوری اسلامی ایران بامداد روز یک شنبه (14 آبان) به وقت محلی وارد چین شد و در بدو ورود به فرودگاه بین المللی خونگ‌ چیائو از سوی مقامات دولت چین، سفیر ایران در چین و برخی مدیران و معاونین وزارت امو خارجه مورد استقبال قرار گرفت.​

معاون اول رئیس جمهور با سفر به چین در مراسم افتتاحیه ششمین نمایشگاه بین المللی واردات چین سخنرانی و برای توسعه بازارهای بین المللی جمهوری اسلامی ایران با مقامات چین و کشورهای حاضر مذاکره می کند.

در این سفر که با بدرقه رسمی رئیس دفتر رئیس جمهور و جمعی از اعضای هیات دولت آغاز شد، وزیر صمت، معاون اجرایی، وزیر اقتصاد ، مخبر را همراهی می کنند.

اکسپوی چین یا نمایشگاه واردات چیست؟

اکسپوی بین‌المللی واردات چین CIIE نمایشگاهی تجاری است که از سال 2018 هر ساله در شانگهای چین برگزار می‌شود. این نمایشگاه اولین اکسپو در سطح ملی با موضوع واردات در جهان است.

این اکسپو به میزبانی مشترک وزارت بازرگانی چین و دولت محلی شانگهای برگزار می‌شود. شرکای این اکسپو شامل سازمان تجارت جهانی، کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل و سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد هستند.

هدف از اکسپوی واردات، معرفی بازار داخلی چین به شرکت‌های خارجی و تقویت مصرف داخلی است. نمایشگاه بین‌المللی واردات چین، بستری برای همکاری کشورهای فقیر و غنی و همچنین اقتصادهای کوچک و بزرگ در قالب همکاری برد برد فراهم کرده است. همچنین امکان گفتگوی شرکت‌ها و کارشناسان را از نزدیک فراهم می‌سازد تا شرکای تجاری خود را پیدا کنند.

اولین دوره این اکسپو در سال 2018 شخصاً توسط شی جین پینگ رئیس جمهور چین افتتاح شد.

پنجمین دوره این نمایشگاه در سال 1401 با حضور بیش از 2800 غرفه و 100 کشور جهان برگزار شد و گردش مالی روزهای نمایشگاه در سال گذشته 73.6 میلیارد دلار بوده است.

امسال نیز ششمین دوره‌ نمایشگاه بین‌المللی واردات چین (CIIE 2023) در تاریخ 14 الی 19 آبان ماه 1402 در شهر شانگهای برگزار خواهد شد. این نمایشگاه از چهار بخش شامل پاویون‌های ملی، پاویون‌های تجاری، بخش‌های اقتصاد بین‌الملل و فعالیت‌های مرتبط با تبادل فرهنگی تشکیل شده است.

مهمانانی از 145 کشور، منطقه و سازمان بین‌المللی در این رویداد شرکت خواهند کرد. بیش از 3400 غرفه دار و 394 هزار بازدید کننده حرفه‌ای برای حضور در این نمایشگاه ثبت نام کرده‌اند که نشان دهنده بازگشت کامل به سطح پیش از وقوع کروناست. بیش از 50 شرکت و 250 تاجر ایرانی نیز امسال در این نمایشگاه حضور دارند.

چین، شریک راهبردی ایران در سیاست و امنیت

کشور چین از سال‌های دور جزو شرکای راهبردی ایران در حوزه‌های سیاسی و امنیتی محسوب می‌شود؛ در حوزه اقتصادی نیز اگرچه چین به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد کالا محور جهان طی سال‌های گذشته به صورت ثابت در صدر جدول تجارت با ایران قرار داشته و حتی در اوج سال‌های تحریم اصلی‌ترین شریک تجاری ایران باقی مانده است اما با توجه به ظرفیت‌ها و قرابت سیاسی طرفین، زمینه برای توسعه هر چه بیشتر تجارت دو کشور وجود دارد.

آنچه رابطه با چین برای کشورهای خاورمیانه را جذاب کرده عدم مداخله چین در امور سیاسی کشورهای خاورمیانه است. این ویژگی چین با شیوه مراوده کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده که با مداخلات نظامی در کشورهای خاورمیانه همراه بوده تفاوت فاحشی دارد. ضمنا اکثر کشورهای خاورمیانه از مصر گرفته تا کشورهای حوزه خلیج فارس خواهان حفظ بی طرفی سیاسی خود در رابطه با چین و ایالات متحده و اروپا هستند. سیاست توازن استراتژیک میان کشورهای خاورمیانه و چین و ایالات متحده و اروپا راهبردی بس عاقلانه در دوران گذار به جهان چند قطبی آینده است.

ایران، شریک مهم چین در خاورمیانه

ایران یکی از شرکای تجاری مهم چین در خارمیانه است که در سال های اخیر، دو کشور از طریق امضای موافقت نامه های مختلف در حوزه تجاری، اقتصادی، سرمایه گذاری و بانکی تلاش کرده اند این مناسبات را تقویت کنند. از آنجا که ایران یکی از اجزای اصلی پروژه جاده و کمربند چین است و نقش مهمی در تامین نفت مورد نیاز چین دارد، روابط دو کشور حتی پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته ای در سال 2015 نیز ادامه یافت.

اگرچه تحریم های آمریکا علیه بخش های مختلف اقتصاد ایران روی تجارت این کشور با چین تاثیر منفی گذاشته اما چین کماکان یکی از سه شریک بزرگ تجاری ایران و بزرگ ترین سرمایه گذار خارجی در این کشور بوده است. طبق اعلام وزارت بازرگانی چین، تنها در سال 2019 قراردادهایی به ارزش 3.41 میلیارد دلار برای سرمایه گذاری شرکت های چینی در ایران به امضای طرفین رسیده است.

اوج تحرک در روابط اقتصادی دو کشور را می توان در امضای قرارداد 25 ساله همکاری های استراتژیک ایران و چین دانست که به عنوان بخشی از این قرارداد، چین متعهد به 400 میلیارد دلار سرمایه گذاری در ایران طی بازه فوق شده است. حجم روابط تجاری دو کشور در سال های اخیر حدود 20 میلیارد دلار بوده که طرفین در تلاش اند تا این عدد را 50 میلیارد دلار افزایش دهند .

چین بزرگ ترین تامین کننده تجهیزات الکتریکی، صوتی- تصویری، شیمیایی و صنعتی ایران است. از طرف دیگر ایران هفتمین صادرکننده بزرگ نفت به چین محسوب می شود و واردات نفت از ایران حدود 6.5 درصد کل واردات نفتی چین را تشکیل می دهد.

دولت گذشته و قطع روابط با کشورهای آسیایی

دولت گذشته با نگاه غرب گرایانه‌ای که داشت، به همکاری‌های اقتصادی با چین و حتی کشورهای همسایه نگاه مثبتی نداشت و همواره تمام سعی خود را بر این گذاشته بود که با اروپایی‌ها وارد مذاکره شود و برجام را به سرانجام برساند، آن هم در شرایطی که همه می‌دانستند برجام و امثال آن بازی غرب است. در دولت گذشته و به خواست مقام معظم رهبری، رئیس مجلس شورای اسلامی وقت، برای مذاکرات و تفاهم، راهی پکن شد و از دل گفت‌و‌گوها، ‌تفاهم 25 ساله ایران و چین درآمد. اما دولت گذشته از هر راهی استفاده کرد که این مسیر با شکست مواجه شود چرا که دولت گذشته می‌دانست در صورت مذاکره و توسعه همکاری با چین، دیگر پای میز مذاکره نشستن با غرب، فایده‌ای ندارد. در همان دوران بخش خصوصی تلاش کرد تا با ترغیب 450 شرکت چینی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و همکاری تجاری ایجاد کند اما سیاست‌های دولت روحانی این پروژه را هم با شکست مواجه کرد.

با تغییر دولت و فعال شدن دولت سیزدهم، مذاکرات برای همکاری‌های مشترک آغاز شد و در راستای این امر رئیس‌جمهور کشورمان بهمن ماه سال گذشته به پکن رفت.

دولت سیزدهم و بازگشت به برقراری روابط قدرتمند با چین

آنچه در روابط با چین و به طور کلی کشور‌های همسایه و همسو، دولت سیزدهم انجام داد بازگرداندن روابط اقتصادی به ریل اصلی و عادی بود، روابطی که در دولت گذشته و به خصوص بعد از برجام دچار خدشه شده و برای نمونه در ارتباط با چین از برخی پروژه‌های ایران اخراج شده بودند و قرار است بر مبنای یک سند راهبردی مشکلات گذشته ترمیم شود.

سند همکاری 25 ساله دو کشور نوعی چشم‌انداز آینده همکاری بین ایران و چین است که قرارداد‌ها باید ذیل آن تنظیم شود، این سند چشم‌انداز است نه عدد و رقمی در این سند وجود دارد، نه پروژه‌های خاص و ویژه‌ای در این سند مورد توجه است.

نخستین گام عملیاتی این قرارداد با سفر هیئت چینی به ریاست معاون نخست وزیر چین و امضای 16 تفاهم‌نامه همکاری برداشته شد تا بر این اساس دو کشور اقدامات اجرایی در حوزه انرژی، نفت و گاز و سرمایه‌گذاری‌های مشترک و تعاملات مالی، ارزی و بانکی و پروژه‌های استراتژیک در زمینه ترانزیت در حوزه‌های زیرساختی و بنادر را در دستور کار قرار دهند.

علاوه بر این اراده سیاسی و اقتصادی دو کشور بر این است که علی‌رغم محدودیت‌هایی بین المللی از جمله فشار‌های تحریمی و غیره، ظرفیت خود را ارتقا دهند و بر این اساس حجم مبادلات دو کشور نزدیک به 20 درصد افزایش داشته و چشم‌انداز سال میلادی 2023 بسیار بیشتر از این وضعیت خواهد بود.

حجم روابط ایران و چین در گذشته در بالاترین میزان خود به 45 میلیارد دلار رسیده بود، که رسیدن به چنین عددی در سال‌های آتی با توجه به مشکلاتی که در سال‌های گذشته ایجاد شده، اولین هدف گذاری دولت سیزدهم اعلام شده و تلاش دولت بر این است که روابط دو کشور مجددا به ریل سابق یعنی قبل از برجام بازگردد و چینی‌ها مجددا به حوزه‌های سرمایه گذاری در ایران برگردند.

کشور چین هم اکنون در صدد آن است که از مرز‌های خود خارج شود و سایر بازار‌ها را تصاحب کند، البته این بدین معنا نیست که آن‌ها صرفا به دنبال صادرات هستند بلکه به این معناست که آن‌ها دنبال تشکیل زنجیره‌های ارزشی هستند که به چین متصل باشد و در پیرامون او قرار داشته باشند؛ بنابراین ایران یکی از اهداف چین در این حوزه محسوب می‌شود و چون کشوری مستقل است و مورد استقبال طرف چینی قرار گرفته است. مشارکت واقعی ایران در ابتکار کمربند راه چین، تکمیل پروژه‌های ریلی ما در حوزه ترانزیتی از جمله مواردی بود که در تفاهم نامه اخیر مورد توافق گرفت و در عین حال افزایش سرمایه‌گذاری نیز کلید خورد هرچند هنوز کمتر از دو ماه از آن توافق گذشته است.

از حدود 5 میلیارد دلاری سرمایه‌گذاری معتبر سال اول نزدیک به 2.8 میلیارد دلار از روسیه، سپس امارات، ترکیه، افغانستان چین سرمایه خارجی جذب شده است.

نوید روز‌های بهتری در روابط دو کشور

امضاء 20 سند همکاری اقتصادی و آمادگی چین برای سرمایه گذاری 500 میلیارد دلاری در حوزه نفت و گاز و توسعه خطوط ریلی سریع‌السیر و بنادر ایران در بهمن ماه گذشته و در جریان سفر رئیس جمهور کشورمان به چین نوید روز‌های بهتری را در روابط دو کشور می‌دهد. علاوه بر این آمار‌های تجارت خارجی کشور نیز رویگردانی چین از ایران را نشان نمی‌دهد.

بر اساس آمار ارائه شده، چین با 27 درصد، عراق با 19 درصد و ترکیه با 14 درصد و امارات با 11 درصد و هند 4 درصد بیشترین سهم را به عنوان مقاصد صادراتی ایران دارند، که در این میان چین بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

بر اساس سند همکاری 25 ساله، تمرکز بر همکاری در حوزه بنادر و راه‌آهن می‌تواند موجب همکاری چین و ایران حتی در کشورهای ثالثی مانند عراق شود. شرط اصلی هرگونه اقدام اقتصادی برای ایران، داشتن تضمین برابری و توازن در قبال سطوح همکاری با همسایگان و کشورهایی همچون چین است که باید مورد تاکید همیشگی باشد، ضمن اینکه این‌گونه همکاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌تواند منجر به ایجاد اتحادیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و گروه‌های اقتصادی جدیدی شود که در نوع خود گام مثبتی در اقتصاد میان این ملل است.

اقتصاد چین

چین در طول تاریخ همواره جزو بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا محسوب می‌شد و طبق برآوردهای انجام شده در سال‌های معاصر نیز تبدیل به پرسرعت‌ترین اقتصاد بزرگ دنیا شده است، به شکلی که در طول 30 سال گذشته به‌طور میانگین سالانه 10 درصد رشد را تجربه کرده و همواره دومین اقتصاد بزرگ دنیا بوده است؛ بنابراین با توجه به وضعیت تولید ناخالص داخلی این کشور که حتی در سال 2017 رتبه نخست را از آن خود کرد، از جایگاه قابل توجهی در اقتصاد بین‌المللی و زنجیره‌های ارزش جهانی برخوردار است.

بررسی آخرین آمار از وضعیت اقتصاد چین نیز حکایت از آن دارد که تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2022 میلادی از 120 تریلیون یوان (17.4 تریلیون دلار) فراتر رفته و در این سال اقتصاد حداقل 4.4 درصد رشد کرده است. تولید ناخالص داخلی چین در سال 2020 معادل 100 تریلیون یوان و در سال 2021 نیز معادل 110 تریلیون یوان بوده است.

سرمایه‌گذاری چین

چین تقریباً با تمامی کشورهای دنیا روابط تجاری مستقیم و غیرمستقیم دارد و شریک اول تجاری حدود 120 کشور است. به شکلی که کالاهای چینی در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در این بین نکته مهم‌تر در مورد وضعیت سرمایه گذاری این کشور است؛ بررسی آخرین آمارها حکایت از آن دارد که اگرچه به دلیل اتخاذ برخی سیاست‌ها انتظار می‌رفت فرار سرمایه در این کشور به صورت محسوسی رخ دهد اما سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سرزمین اصلی چین در 10 ماهه اول سال 2022 با افزایش 17.4 درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال قبلی به 168.3 میلیارد دلار رسیده است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در چین در سال 2021 نیز نسبت به سال قبل 14.9 درصد افزایش داشته است.

همچنین میزان سرمایه گذاری چین در در بخش‌های مختلف کشورهای دیگر نیز در سال 2022 میلادی، 985 میلیارد و 370 میلیون یوان بوده است که در مقایسه با سال 2021 میلادی 5.2 درصد افزایش یافته است. در این میان، سرمایه‌گذاری مستقیم مالی 785 میلیارد و 940 میلیون یوان بود که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن 7.2 درصد رشد کرده است.

سرمایه‌گذاری چین در ایران

با توجه به حجم اقتصاد چین و برقراری روابط حسنه میان ایران و این کشور انتظار می‌رفت که در طول سنوات گذشته میزان سرمایه گذاری چین در ایران هم راستا با روابط سیاسی پیش رود که البته در این راستا دو کشور برای تعمیق روابط تجاری اقدام به امضای سند همکاری 25 ساله به ارزش 400 میلیارد دلار کردند اما با توجه به 25 ساله بودن این سند، 400 میلیارد دلار در طول 25 سال عدد ناچیزی است و نه برای ایران و نه برای چین عدد بزرگی محسوب نمی‌شود.

نقش سازمان شانگهای در خنثی سازی تحریم‌ها

با توجه به اهمیت نقش اتحادیه‌ها، مجامع و پیمان‌های بین المللی در توسعه تجارت، ایران از 26 شهریورماه 1400 به عنوان عضو رسمی سازمان همکاری‌های شانگهای درآمد؛ کشورهای عضو این سازمان یک‌سوم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و در حال حاضر هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان اعضای اصلی و کشورهای افغانستان، بلاروس و مغولستان به عنوان عضو ناظر و جمهوری آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌وگوی این سازمان محسوب می‌شوند.

نکته قابل توجه در مورد سازمان شانگهای آنکه طبق آمار در سال 2022 میلادی سهم دلار از تجارت دوجانبه چین و روسیه کاهش یافته و از 90 درصد سال 2015 به 46 درصد در سال 2022 رسیده است؛ همچنین سهم یورو به 30 درصد و سهم ارزهای ملی نیز به 24 درصد رسیده است. بنابراین عضویت ایران در شانگهای می‌تواند در خنثی‌سازی تحریم‌ها و مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا و دلار زدایی تأثیر بسزایی بگذارد.

با توجه به سهم 70 درصدی چین از حجم اقتصاد این سازمان، پیگیری اجرای تفاهم نامه همکاری‌های 25 ساله ایران و چین از طریق ایجاد پروژه‌های درون سازمانی شانگهای می‌تواند به توسعه تجارت کمک محسوسی کند.

جایگزینی چین به جای آمریکا در خاورمیانه

با توجه به رشد و گسترش اقتصاد چین و عبور تولید ناخالص ملی چین از ایالات متحده آمریکا، چین در آینده ناچار خواهد بود که نقش فعال تری را در خاورمیانه و در سطح جهان به عهده بگیرد و سیاست ایالات متحده را در خاورمیانه با چالش بیشتری روبه رو سازد. اما با توجه به عوامل یاد شده در بالا جایگزینی چین به جای آمریکا در خاورمیانه در میان مدت امکان پذیر نخواهد شد.

در حوزه اقتصادی با توجه به تلاش چین و کشورهای عضو بریکس برای ایجاد واحد پولی جدید به جای دلار و افزایش معاملات نفتی کشورهای نفتی خاورمیانه به ویژه عربستان با واحد پولی بریکس و یا سبد پولی از واحدهای پولی کشورهای عضو بریکس حجم مبادلات با دلار کاهش یافته و در نتیجه سلطه دلار به چالش کشیده خواهد شد.

ناگفته نماند که تلاش اخیر چین برای ایجاد سیستم پرداخت بین المللی جایگزین سویفت می‌تواند زیرساخت های مالی ایجاد شده توسط ایالات متحده را به چالش بکشد.

اما آنچه در کوتاه و میان مدت برای چین در خاورمیانه از اهمیت بسزایی برخوردار است، امنیت تجاری، دریایی و اقتصادی است. این امر در درازمدت نفوذ سیاسی چین در خاورمیانه را به همراه خواهد داشت. اما ایالات متحده امریکا در کوتاه مدت از رابطه و نزدیکی چین با کشورهای خاورمیانه برای رفع منازعات سود خواهد جست. چین شاید بتواند در میان مدت در حوزه اقتصادی، سیاسی و نظامی نقش ایالات متحده آمریکا و اروپا را در خاورمیانه با چالش روبه رو سازد، اما در حوزه نرم افزاری یعنی فرهنگ، چین به زمانی طولانی نیاز دارد که بتواند با خلق فرهنگی جذاب، فرهنگ مدرن و جذاب غربی را در سطح بین المللی و نیز خاورمیانه به عقب نشینی وادار کند.

از دیگر سو با تداوم جنگ سرد میان ایران و ایالات‌متحده، پیوندهای ساختاری این کشور در حوزه‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی با چین رو به گسترش و تعمیق خواهد بود. با گسترش پیوندهای سیاسی و نظامی، احتمالا شرایط برای ارتقای همکاری راهبردی میان دو کشور بیش از گذشته فراهم خواهد شد.

انتهای پیام/